اربعین

چهل ، چهلم . در فرهنگ اسلامی و در معارف عرفانی ، عدد چهل ( اربعین ) جایگاه خاصی دارد . چله نشینی برای رفع حاجت یا رسیدن به مقامات سلوک و عرفان معروف است . حفظ کردن چهل حدیث ، اخلاصِ چهل صباح ، کمال عقل در چهل سالگی ، دعا برای چهل مؤ من ، چهل شب چهارشنبه و ... بسیاری از این نمونه ها و موارد . (63)

در فرهنگ عاشورا ، اربعین به چهلمین روز شهادت حسین بن علی علیهما السلام گفته می شود که مصادف با روز بیستم ماه صفر است . از سنتهای مردمی ، گرامیداشت چهلم مردگان است که ، به یاد عزیزِ فوت شده خویش ، خیرات و صدقات می دهند و مجلس یاد بود برپا می کنند . در روز بیستم صفر نیز ، شیعیان ، عظیمترین مراسم سوگواری را در کشورها و شهرهای مختلف به یاد عاشورای حسینی برپا می کنند و همراه با دسته های سینه زنی و عزاداری به تعظیم شعائر دینی می پردازند . در شهر کربلا ، اربعین حسینی عظمت و شکوه خاصی دارد و دسته های عزادار ، مراسمی پرشور برپا می کنند .

در نخستین اربعین شهادت امام حسین (ع) ، جابربن عبدالله انصاری و عطیه عوفی موفق به زیارت تربت و قبر سیدالشهداء شدند . بنابه برخی نقلها ، در همان اربعین ، کاروان اسرای اهل بیت علیهم السلام در بازگشت از شام و سر راه مدینه ، از کربلا گذشتند و با جابر دیدار

صفحه 42

کردند . البته برخی از مورخان هم آن را نفی کرده و نپذیرفته اند . از جمله مرحوم محدث قمی در « منتهی الامال » دلایلی ذکر می کند که دیدار اهل بیت از کربلا در اربعین اول نبوده است . (64) بعضی از علما نیز در این باره تحقیق مبسوط و مستقلی انجام داده اند که منتشر شده است . (65) به هر حال ، تکریم این روز و احیاءی خاطره غم بار عاشورا ، رمز تداوم شور عاشورایی در زمانهای بعد بوده است . در تاریخ انقلاب اسلامی ایران نیز ، سنت احیاءی اربعین تأثیر مهمی در شور گستری در شهرها داشت و در چهلم شهدای حادثه قم ( قیام مردم در تاریخ 19 دی 1356 ش ) مردم مسلمانِ تبریز قیام کردند و شهید دادند . در اربعین شهدای تبریز ، مردم شهرهای دیگر مجلس یادبود گرفته ، تظاهرات کردند و همین گونه اربعینها به هم وصل شد و سراسر ایران به نهضت پیوست ، تا آنکه انقلاب اسلامی در 22 بهمن سال 1357 ش به پیروزی رسید . این به برکت الهام گیری از فرهنگ شهادت و ایثار خون بود که ملت قهرمان ایران ، از عاشورا گرفته بود . « اربعین » ، تداوم « عاشورا » بود و « ذِکر » ، رسالتِ بازماندگان پس از « خون » و « شهادت » .

به یاد کربلا دلها غمین است

دلا خون گریه کن چون اربعین است

پیام خون ، خطاب آتشین است

بقای دین ، رهین اربعین است

که تاریخ پر از خون و شهادت

سراسر اربعین در اربعین است

بسوز ای دل که امروز اربعین است

عزای پور ختم المرسلین است

مرام شیعه در خون ریشه دارد

نگهبانی ز خط خون چنین است

63 - ر . ک‍ : « اربعین در فرهنگ اسلامی » ، سید رضا تقوی ، انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی .64 - منتهی الا مال ، ج 1 ، حوادث بازگشت اسرا .65 - تحقیقی درباره اولین اربعین حضرت سیدالشهداء ، شهید قاضی طباطبایی .

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

در این نوشته کوتاه 40 کتاب مربوط به امام حسین علیه السلام معرفی می شود. این کتابها توسط انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم منتشر شده است. برخی از آنها برای خود مبلغان و بعضی دیگر برای معرفی به مخاطبان مفید هستند. کتابها را به صورت: ردیف، نام کتاب، نویسنده، نوبت چاپ، ، معرفی می کنیم.

1. آلبوم عاشورا/ محبوبه زارع/ 1/

مجموعه ای است از حماسه عاشورا که با نثری روان و ادبی به تصویر کشیده شده است.

2. بانوی کربلا/ دکتر عایشه بنت الشاطی/ 4/

مترجم با شیوه ترجمه محدود، به توضیحاتی درباره برخی اشتباهات تاریخی کتاب، پرداخته است.

3. پیشوای شهیدان/ سیدرضا صدر/ 3/

این دفتر، روایت لحظه لحظه هجرت امام حسین علیه السلام از مدینه به مکه و از عرفات به قربانگاه نینواست.

4. جابر بن عبداللّه الانصاری حیاته و مسنده/ حسین واثقی/ 1/

جابر، صحابی جلیل القدر از برگزیدگان گران قدر است. وی هنگام بیعت با رسول خدا کم سن و سال ترین صحابی بود.

5. چهره ها در حماسه عاشورا/ محمدباقر پورامینی/ 1/

این اثر با استفاده از منابع معتبر، شرح مفصلی است از حادثه سترگ عاشورا و چهره های نیک و بدی که آن را خلق کردند.

6. حبیب بن مظاهر/ جواد محدثی/ 3/

«حبیب ابن مظاهر» از بزرگان شیعه از «طایفه بنی اسد» بود. در نهضت کربلا در رکاب امام حسین علیه السلام جنگید و به شهادت رسید.

7. حیات پاکان، جلد2/ مهدی محدثی/ 1/

مجموعه داستانی است از زندگانی و سیره امام حسن مجتبی و امام حسین و امام سجاد علیهم السلام

8. خلاصه خوبیها/ محسن ربانی/ 1/

امام حسین علیه السلام خلاصه خوبیهای همه پیامبران است. و این مجموعه به این شباهتها پرداخته است.

9. در کوی جانان/ حسین واثقی/ 1/

اثر، دو سفر نامه به عراق و عتبات مقدس شش تن از امامان است.

10. دستهای تنهای من/ احمد پهلوانیان/ 2/

این کتاب، روایت ایثار قهرمانی کوچک در نینوا است که با دستهای کودکانه به دفاع از حریم امامت می پردازد.

11. دو چشم ناتمام/ محبوبه زارع/ 1/

حضرت قاسم و عبداللّه علیهماالسلام چشمان امام حسن علیه السلام

12. ریزشها و رویشها/ سیدفضل اللّه میرشفیعی/ 1/

داستان عاقبت چند تن است که در زمان ائمه علیهم السلام زندگی می کردند اما بعضی توانستند خوب بمانند و بعضی بد.

13. زخم آفتاب/ حسن جلالی عزیزیان/ 1/

به واقعه حرّه، یکی از رقت انگیزترین حوادث تاریخ اسلام، با زبان داستان می پردازد.

14. ستاره غربت/ محبوبه زارع/ 1/

محمدبن علی علیه السلام تنها ستاره امامت که در کودکی در عاشورا درخشید.

15. ستاره های فردا/ محسن ربانی/ 1/

مجموعه داستانهای کوتاه از کودکی چهارده معصوم علیهم السلام

16. سخنان حسین بن علی علیه السلام / محمدصادق نجمی/ 9/

این کتاب، در چهاربخش مارا با فلسفه قیام عاشورا و شخصیتهای مثبت و منفی آن و... از زبان مبارک آن حضرت آشنا می سازد.

17. سرشک خون/ عبدالرحیم موگهی/ 3/

این اثر، 128 نکته را به مرثیه گویان و مبلغان گوشزد می کند که هر یک در شورانگیزی و دل نشینی مرثیه نقشی درخور دارد.

18. عاشورا در فقه/ سیدضیاء مرتضوی/ 1/

پژوهشی نو و ابتکاری است که به بررسی قیام عاشورا به عنوان یک مستند فقهی می پردازد.

19. عباس بن علی علیهماالسلام / جواد محدثی/ 2/

در نگاه به قله های رفیع ایمان و شجاعت، وارسته مردی بزرگ و بی بدیل ایستاده است، به نام عباس بن علی علیه السلام .

20. فلسفه و عوامل جاودانگی نهضت عاشورا/ ابوالفضل بهشتی/ 1/

اثر حاضر در پی آن است که با استمداد از آموزه های دینی و عقلی، «فلسفه و عوامل جاودانگی عاشورا» را بیان نماید.

21. قاصدک کربلا/ محبوبه زارع/ 1/

حضرت رقیه علیه السلام قاصدکی در دشت کربلا

22. قطعات/ جواد محدثی/ 1/

مجموعه ای است از جملات و متون ادبی، درباره مناسبتهای دینی و انقلابی که در ماه های شمسی و قمری با آنها مواجهیم.

23. کودکان گم شده/ محمود پوروهاب/ 1/

داستانهایی است آموزنده از زندگانی امام حسین علیه السلام .

24. گهواره طوفان/ محبوبه زارع/ 1/

حضرت علی اصغر علیه السلام طوفانی در گهواره عاشورا.

25. مسلم بن عقیل/ جواد محدثی/ 2/

وی از چهره های برجسته اهل بیت است و امام حسین علیه السلام او را به نمایندگی از خود به کوفه فرستاد.

26. نگاهی کوتاه به زندگانی زینب کبری علیهاالسلام / هاشم رسولی محلاتی/ 6/

این کتاب تک نگاری مفید و مختصری است درباره حضرت زینب کبری علیهاالسلام ، عقیله بنی هاشم.

27. یک بال و دو پرنده/ محبوبه زارع/ 1/

طفلان مسلم علیه السلام مثل دو پرنده با بال شهادت.

28. جابربن عبداللّه انصاری، زندگی نامه و.../ حسین واثقی/1/

کتاب حاضر، شامل بیان لحظاتی از زندگانی و آثار جاودانه در منابع روایی از این شخصیت اسلامی است.

29. جام عبرت/ سیدحسین اسحاقی/ 3/

به بررسی نقش و عملکرد خواص و عوام در عاشورا می پردازد.

30. رسالت خواص/ سیداحمد خاتمی/ 9/

اثر، با استفاده از سخنان رهبری، و قرآن، نهج البلاغه و نقلهای تاریخی به شرح و تفصیل عوامل حادثه عاشورا پرداخته است.

31. عبرتهای عاشورا/ سیداحمد خاتمی/ 2/

کتاب، با استفاده از سخنرانی مقام معظم رهبری (مدظله) درباره نقش خواص در حادثه عاشورا، نگاشته شده است.

32. ماهیت قیام شهید فخ/ فاضل رضوی اردکانی/ 2/

کتاب، تلاشی در زدودن اتهامات از چهره شهید فخ، یکی از نوادگان امام مجتبی علیه السلام است.

33. ماهیت قیام مختار/ ابوفاضل رضوی اردکانی/ 4/

این کتاب، به بازشناسی قیام مختار پرداخته و سعی در اثبات و روشن کردن اصالت و ماهیت این قیام و شخصیت مختار دارد.

34. با من حرف بزن/ احمد پهلوانیان/ 2/

نوشتاری ادبی، داستانی است که با عنایت به معتبرترین مقاتل، به بیان وقایع عصر عاشورا تا شام، از زبان شاهدان آن می پردازد.

35. بغض گل/ حسن پورمنصوری/ 1/

در این داستان عباس و رقیه برای شفای مادر مهربان خود در پی راه چاره ای هستند که... .

36. توهم بیا...!/ مرتضی دانشمند/ 2/

داستان سرداری است از تبار حسینیان که در هنگامه نبرد با دژخیم قادسیه، چون علمدار کربلا حماسه می آفریند.

37. ثروتمندی که گدا شد/ مرتضی دانشمند/ 1/

داستانهای شیرین و خواندنی و کوتاهی است از پیامبر و حضرت فاطمه و حضرت علی و امام حسن و امام حسین علیهم السلام

38. کودکی که با پیامبر صلی الله علیه و آله سخن گفت/ مرتضی دانشمند/ 1/

این کتاب، داستانهای کوتاهی است از پیامبر و حضرت فاطمه و حضرت علی و امام حسن و امام حسین علیهم السلام .

39. کتابنامه ائمه اطهار علیهم السلام / ناصرالدین انصاری/ 1/

این اثر، مشخصات کتاب شناسی آثاری را که در باره ائمه اطهار علیهم السلام به زبانهای مختلف، گردآوری شده، معرفی کرده است.

40. یک نفر به اندازه همه/ مرتضی دانشمند/ 1/

داستانهای شیرین و خواندنی و کوتاهی است از پیامبر و حضرت فاطمه و حضرت علی و امام حسن و امام حسین علیهم السلام .⁽¹⁾

 

---

 

1. نشانی دفتر مرکزی مؤسسه بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم): قم، ابتدای خ شهدا، نبش کوچه 17، ص پ 917، تلفن: 7742155، نمابر: 7742154، پخش: 7743426، فروشگاه شماره 2: تهران، خ انقلاب، خ فلسطین جنوبی، کوچه دوم دست چپ (پشن)، پلاک 3/22، تلفن 6460735، فروشگاه شماره 3: مشهد، چهارراه خسروی، مجتمع یاس، تلفن: 2233672 و فروشگاه شماره 4: اصفهان، خ حافظ، تلفن: 2220370. دریافت کتاب از طریق پست: واریز مبلغ کتاب به حساب سیبا (000101159055003) بانک ملی به نام مؤسسه بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم) و ارسال فیش بانکی همراه با تعداد و عناوین کتابهای درخواستی، به نشانی مؤسسه.

چرا فقط برای امام حسین علیه السلام روز اربعین تعیین شده و برای امامان دیگر و حتی پیامبر اکرم صلی اللّه علیه وآله، مراسم روز اربعین نداریم؟

برای توضیح جواب این سوءال، به این مطالب توجه کنید:

1. فداکاری های امام حسین علیه السلام، دین را زنده کرد و نقش او در زنده نگه داشتن دین اسلام، ویژه و حائز اهمیت است. این فداکاری ها را باید زنده نگه داشت؛ چون زنده نگه داشتن دین اسلام است. گرامی داشت روز عاشورا و اربعین، در حقیقت زنده نگه داشتن دین اسلام و مبارزه با دشمنان دین است.

2. مصیبت حضرت امام حسین علیه السلام، برای هیچ امام و پیامبری پیش نیامده است. مصیبت امام حسین علیه السلام، از همه مصیبت ها بزرگ تر و سخت تر بود. اگر عامل دیگری هم در کار نبود، همین عامل کافی است که نشان بدهد چرا برای امام حسین علیه السلام بیش از امامان دیگر و حتی بیش از پیامبر اسلامصلی اللّه علیه وآله عزاداری می کنیم و مراسم متعددی برپا می کنیم.

3. در ماه محرم سال 61ق. امام حسین علیه السلام، فرزندان، خویشان و یاران آن حضرت را کشتند و اسیران کربلا را به کوفه و شام بردند و همین اسیران داغدیده، روز اربعین شهادت امام حسین علیه السلام و یارانش، به کربلا رسیدند و همه مصائب روز عاشورا در آن روز تجدید شد و آن روز، روز سختی برای خاندان پیامبر بود.

4. دشمنان اسلام با به شهادت رساندن امام حسین علیه السلام، قصد نابود کردن دین اسلام را داشتند. دشمنان امام حسین علیه السلام تلاش کردند تا حادثه کربلا، به کلی فراموش شود و حتی کسانی را که برای زیارت امام حسین علیه السلام می آمدند، شکنجه می کردند و می کشتند. در زمان متوکل عباسی، همه قبرهای کربلا را شخم زدند؛ مزرعه کردند و مردم را از آمدن برای زیارت قبر امام حسین علیه السلام، منع کردند. شیعیان هم برای مقابله با اینها، از هر مناسبتی استفاده می کردند که یکی از این مناسبت ها، حادثه روز اربعین است.

5. یکی از نشانه های موءمن، زیارت امام حسین علیه السلام در روز اربعین است. از حضرت امام حسن عسکری علیه السلام روایت شده است که علامت های موءمن پنج چیز است؛ پنجاه و یک رکعت نماز فریضه و نافله در شبانه روز، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، پیشانی بر خاک نهادن در سجده و بسم الله را بلند گفتن1 و یکی از وظایف شیعیان را اهتمام به زیارت اربعین بر شمرده اند.

1. شیخ عباس قمی، مفاتیح الجنان، ص 545.

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

اشاره

امام مهدی (عج) فرزند امام حسین علیه السلام و فرهنگ انتظار، برآمده از فرهنگ عاشوراست و این دو پیوندی دیرین و محکم با یکدیگر دارند. یکی پشتوانه فرهنگی و زمینه ساز برای دیگری است؛ یکی رمز حیات شیعه است و دیگری رمز بقای آن؛ یکی رمز قیام و به پا خاستن شیعه است و دیگری عامل حفظ و استمرار آن. مهدی(عج) وارث عاشوراست، همچنانکه حسین علیه السلام وارث پیامبران است. پیوند عاشورا و انتظار و حسین علیه السلام و مهدی(عج)، پیوند پدر و فرزند است. این پیوند روشن و گویا، از نگاه نامحرمان نیز مخفی نمانده تا آنجا که می گویند: «شیعه با دو نگاه همراه است: نگاه سرخ و نگاه سبز؛ عاشورا و ظهور. با الهام از یکی انقلاب می کند و با دیگری آن را استمرار می بخشد». به یقین انتظار و عاشورا دو بال پرواز شیعه است؛ اگر این دو نبود چشمه غدیر می خشکید.

همسانی امام حسین علیه السلام و امام مهدی(عج)

یاد امام حسین علیه السلام ، نخستین کلام مهدی (عج)

در کتاب های شیعه، در روایاتی چند به نخستین سخنان امام مهدی(عج) پس از ظهور اشاره شده است. از جمله محدث بزرگوار شیخ علی یزدی حائری(ره) روایتی را نقل می کند که می گوید: «زمانی که حضرت مهدی(عج) ظهور می کند، مابین رکن و مقام می ایستد و پنج ندا می دهد و در این پنج ندا، خود را به جهانیان معرفی می کند. حضرت ندا می دهد: آگاه باشید ای اهل عالم که منم شمشیر انتقام گیرنده، بیدار باشید ای اهل عالم که جد من حسین علیه السلام را تشنه کام کشتند، بیدار باشید که جد من حسین علیه السلام را عریان روی خاک افکندند. آگاه باشید ای اهل عالم جد من حسین را از روی کینه توزی پایمال کردند». حضرت در این سخنان، از امام حسین علیه السلام سخن گفته و یکی از دلایل قیام خود راگرفتن انتقام خون امام حسین علیه السلام می داند.

یاد امام حسین علیه السلام در میلاد حضرت مهدی(عج)

یکی از شب های با عظمت سال، شب تولد یوسف زهراست که در روایات، برترین شب های سال بعد از شب قدر شمرده شده و شب زنده داری در آن پرثواب و بابرکت است. عاشقان حضرت در آن شب، یاد امام حسین علیه السلام را در دل های خود زنده می کنند و با زیارت عاشورا جان خود را صفا می بخشند؛ چرا که شب میلاد امام عصر(عج)، شب زیارتی مخصوص سالار شهیدان است. بااندکی دقت در محتوای زیارت عاشورا و خواندن آن در شب نیمه شعبان و ارتباط این دو، در می یابیم که می توانیم با قیام و انقلاب و شهادت و نفرت شدید از دشمن، خود را به امام زمان (عج) نزدیک کنیم.

شب قدر و یاد امام حسین علیه السلام

شب قدر، شب امام زمان(عج) است و ملائکه و روح بر آن حضرت نازل شده، تقدیر امور را در اختیار آن حضرت می گذارند. پیشوایان معصوم علیهم السلام در تفسیر سوره قدر فرموده اند: در این شب فرشتگان، مقدّرات یک سال را نزد ولیّ مطلق زمان آورده، بر او عرضه و تسلیم می کنند. در چنین شبی یاد امام حسین علیه السلام در دل ها زنده می شود؛ چرا که یکی از اعمال مستحبی شب قدر، زیارت امام حسین علیه السلام است. برای زائران امام حسین علیه السلام در ماه مبارک رمضان، به ویژه در شب قدر، پاداش های بزرگی وعده داده شده است.

دعای ندبه و یاد امام حسین علیه السلام

یکی از دعاهای بسیار مهم و با ارزش، دعای ندبه است که عاشقان حضرت مهدی(عج) هر صبح جمعه دور هم گرد آمده و با خواندن آن، با حضرت تجدیدعهد و پیمان می کنند. بخش عمده و چشم گیر این دعا، پناه بردن به حضرت مهدی(عج) و تأسف از غیبت و دردمندی، از فراق آن بزرگوار است. بخش هایی از این دعا هم به جد بزرگوار امام زمان(عج) سالار شهیدان مربوط می شود. ندبه کنندگان مهدی(عج)، منتظران منتقم آل محمدند تا تقاص خون به ناحق ریخته شده فرزند فاطمه علیهاالسلام را بگیرد و موجب شادی رسول خدا صلی الله علیه و آله شود. صبح جمعه و دعای سوزان ندبه، در فراق امام زمان(عج) و یاد سیدالشهدا علیه السلام است و چه بسا همین یاد امام حسین علیه السلام ، اثری ژرف در صدق و صفای دعاکننده بر جای نهد.

زیارت عاشورا و یاد مهدی(عج)

زیارت عاشورا که از سوی امام محمد باقر علیه السلام به شیعیان و شیفتگان تعلیم داده شده، مضامین والایی دارد. در یکی از قسمت های این زیارت، زیارت خوان، مشارکت در خونخواهی امام حسین علیه السلام به دست امام زمان (عج) را طلب می کند؛ چرا که مقصود از امام منصور، حضرت ولی عصر(عج) است. علت نامگذاری حضرت به منصور این است که ایشان در طلب خون جدشان یاری می شود. امام باقر علیه السلام در شرح آیه شریفه، «و من قُتل مظلوما» فرمودند: «مهدی(عج) منصور نامیده شد، همان طور که احمد به محمد صلی الله علیه و آله و عیسی به مسیح علیه السلام نام گذاری شده است».

روز عاشورا و یاد حضرت مهدی(عج)

جلوه ای دیگر از ارتباط دو فرزند زهرا علیهاالسلام ، امام حسین علیه السلام و حضرت مهدی(عج) روز عاشوراست که دل عزاداران به عشق ولی عصر(عج) می تپد و ذکر قیام اباعبداللّه با یاد امام زمان(عج) همراه می شود. امام باقر علیه السلام در حدیثی نحوه زیارت افرادی را که در شهرهای دور هستند و نمی توانند قبر امام حسین علیه السلام را در روز عاشورا زیارت کنند، بیان فرموده و آنها را به تعزیت یکدیگر سفارش کرده است. راوی می گوید: پرسیدم چگونه یکدیگر را تعزیت بگویند؟ حضرت فرمود: «بگویند: خداوند اجر ما و شما را در مصیبت حسین علیه السلام فراوان گرداند وما و شما را از کسانی قرار دهد که به همراه ولیّ (خون) امام حسین علیه السلام ، امام مهدی (عج) از آل محمد صلی الله علیه و آله طلب خون آن حضرت کرده و به خونخواهی او برخیزیم».

حضرت مهدی(عج) خونخواه امام حسین علیه السلام

از نوای غریبانه یاری خواهی امام حسین علیه السلام قرن ها می گذرد، اما انعکاس آن را می توان در لحظه لحظه تاریخ به گوش جان شنید. این فریاد نه تنها رو به خاموشی نگذاشته، بلکه هر روز پرصلابت تر، بر خروش و جوشش آزادگان جهان افزوده است. گویا امام حسین علیه السلام قرن هاست چشم به راه دوخته و به انتظار نشسته است تا امام مهدی(عج) ندایش را پاسخ گوید و پرچم بر زمین مانده اش را به دوش گیرد. روز ظهور، هنگام پاسخ به یاری خواهی مظلومانه امام حسین علیه السلام است و حضرت مهدی(عج) پاسخ دهنده آن. قرآن این ارتباط را با مفاهیم مختلفی بیان کرده است؛ از جمله آیه 23 سوره اسراء، از امام حسین علیه السلام با صفت مظلوم و از امام مهدی(عج) با صفت منصور و خونخواه امام حسین علیه السلام یاد کرده است. امام باقر علیه السلام در تفسیر این آیه فرمود: «منظور آیه، حسین بن علی علیه السلام است که مظلوم کشته شد و ما اولیای دم اوییم. چون قائم ما قیام کند، به خونخواهی حسین علیه السلام برآید».

مهدی (عج) مفسر امام حسین علیه السلام

امام مهدی (عج) در بعضی روایات، حضرت امام حسین علیه السلام را این گونه توصیف می کند: «تو ای حسین! برای رسول خدا فرزند، برای قرآن سند و برای امت بازو بودی. در طاعت خدا تلاشگر و به عهد و پیمان حافظ و مراقب بودی و از راه فاسقان سر بر می تافتی. آه می کشیدی؛ آه آدمی که به رنج و زحمت افتاده است. رکوع و سجود تو طولانی بود. زاهد و پارسای دنیا بودی؛ زهد کسی که از دنیا رخت برکشیده و با دیده وحشت زده به آن نگاه می کند».

در این عبارات، امام (عج) جد بزرگوار خود را سند و پشتوانه قرآن و بازوی پرتوان امت و دین اسلام در همه دوران معرفی کرده است که از راه و روش فاسقان روی برگردان بود و با آنان از راه گفت و گو و صلح وارد نمی شد و عبادت آن حضرت مایه شگفتی بود.

امام حسین علیه السلام مفسر مهدی(عج)

امام حسین علیه السلام در روایتی امام مهدی (عج) را معرفی کرده و می فرماید: «دوازده امام از ما هستند؛ علی بن ابی طالب اول آنان و آخرشان نهمین فرزند من و قائم به حق است. خدا به برکت وجود وی زمین مرده را زنده و آباد می کند و دین حق را برتمام ادیان پیروز می گرداند، گرچه مشرکان کراهت داشته باشند. مهدی(عج) مدتی از نظرها غایب می گردد. در زمان غیبت، گروهی از دین خارج می شوند، ولی گروهی دیگر ثابت قدم می مانند و از این راه اذیت ها خواهند دید. از باب سرزنش به آنان گفته می شود: اگر عقیده شما صحیح است، پس امام موعود شما چه زمانی قیام می کند؟ ولی بدانید که هر کس در ایام غیبت، آزار و تکذیب دشمنان راتحمل کند؛ مانند کسی است که در کنار رسول خدا با شمشیر جنگیده است».

کمک خواهی

فریاد کمک خواهی امام حسین علیه السلام هنوز هم به گوش می رسد و فریاد یاری طلبی حضرت مهدی(عج) نیز همیشه بلند است. او در ظهور خود به دیوار کعبه تکیه داده، بانگ برمی آورد: ای مردم! ما از خداوند یاری می جوییم. هر که می خواهد، ما را اجابت کند... .از شما می خواهم که به حق خدا و به حق رسول خدا و به حق خودم بر شما ـ که حق قرابت رسول اللّه است ـ به ما کمک کنید و کسانی را که به ما ظلم می کنند، از ما بازدارید که ما را ترسانده و بر ما ظلم کرده اند... اهل باطل حقمان را گرفتند و بر ما افترا بستند. خدا را درباره ما در نظر آورید! ما را تنها نگذارید و خوارمان نکنید. یاری مان کنید که خداوند شما را یاری می کند».

قیام در روز عاشور

در بعضی روایات، روز قیام حضرت مهدی(عج) مصادف با روز شهادت امام حسین علیه السلام است. ارتباط بین روز عاشورا و قیام حضرت مهدی(عج) رابطه ای قابل درک برای هر انسان عاقلی است؛ چرا که راه و هدف مهدی(عج)، همان هدف امام حسین علیه السلام در ابعاد گسترده جهانی است. در عاشورا شمشیر حکم می کرد و در قیام مهدی(عج) شمشیر پاسخگوی بسیاری از نارسایی ها خواهد بود. امام باقر علیه السلام در این زمینه می فرماید: «گویا قائم(عج) را می بینم که روز عاشورا، روز شنبه، بین رکن ومقام ایستاده و جبرئیل پیش روی او چنین ندا سر می دهد: بیعت، برای خداست. پس زمین را پر از عدل می کند، همان گونه که پر از ظلم شده بود». عاشورا دغدغه ای نهفته در وجود انسان های مسلمان، و انتظار فرج و قیام مهدی(عج) هم چیزی است که با سرشت آنان عجین شده است.

کوفه، پایگاه مشترک

یکی از رابطه های دقیق میان امام حسین علیه السلام و حضرت مهدی(عج) و قیام آن دو بزرگوار، مرکز حکومت شان است. امام حسین علیه السلام از مکه به سوی کوفه رهسپار بود. مرکز حکومت حضرت مهدی(عج) نیز کوفه است. امام باقر علیه السلام می فرماید: «مهدی (عج) قیام می کند و به سوی کوفه می رود و منزلش را آنجا قرار می دهد». امام صادق علیه السلام نیز از مسجد سهله کوفه یاد کرده و فرموده است: «آن خانه صاحب ما (حضرت مهدی(عج)) است، زمانی که با خاندانش در آنجا سکونت گزیند». از مجموع روایات به دست می آید که کوفه، پایگاه اصلی فعالیت ها و مرکز فرمانروایی امام زمان(عج) خواهد بود؛ پایگاهی که زمانی مقر حکومت امیرمؤمنان بود و امام حسین علیه السلام به آن سو می رفت. حضرت مهدی(عج) نیز همچون امام حسین علیه السلام ، از مکه به سوی کوفه خواهد رفت و مقر خود را در آنجا قرار خواهد داد؛ یعنی راه نیمه تمام سیدالشهداء را به پایان خواهد رساند.

فرشتگان یاری رسان

یکی از ویژگی های قیام حضرت مهدی(عج) برخورداری از نصرت الهی به وسیله فرشتگان است. امام رضا علیه السلام در این باره می فرماید: «به تحقیق چهار هزار فرشته برای یاری امام حسین علیه السلام به زمین فرود آمدند. آنان هنگامی که نازل شدند، حسین علیه السلام را کشته شده دیدند. از این رو، ژولیده و غبارآلود در نزد قبر آن حضرت اقامت کردند و همچنان هستند تا اینکه قائم، قیام کند و آنان از یاوران و سپاه آن حضرت خواهند بود و شعارشان یا لثارات الحسین است».

در تفسیر آیه دوم سوره حشر نیز در مورد لشکریان حضرت مهدی(عج) می خوانیم: «سه لشکر او را یاری می کنند؛ فرشتگان، مؤمنان و ترس و وحشت که در دل دشمنان نفوذ می کند».

یاران امام حسین علیه السلام و امام مهدی(عج)

قیام امام حسین علیه السلام با همراهی یاران از جان گذشته او بوجود آمد و به وسیله اسیران به ثمر رسید. یاران امام تا لحظه آخر ایستادگی کردند. آنها با اجازه امام به میدان رفته و به شهادت رسیدند و دست از یاری نکشیدند. ایثار و از خودگذشتگی، اطاعت محض و فدایی امام شدن، همه از عشق سرشار آنها به امام سرچشمه می گرفت که نتیجه معرفت آنها بود. یاران مهدی(عج) نیز همین گونه اند؛ خدا را به شایستگی شناخته و همه وجودشان غرق در جلوه نور ایزدی است. همه چیز را جلوه او دیده و جز یاد او، سخن دیگران در نظرشان بی لطف و جاذبه است. ایمانی خالصانه در سینه دارند که شک و تردید در آن راه ندارد. یاران مهدی(عج) نیز امام خود را خوب می شناسند و این اعتقاد در ژرفای وجودشان ریشه دوانده و سراسر جانشان را فراگرفته است.

زنان نقش آفرین

نقش زنان در هیچ حرکت و جنبشی از جنبش های اسلامی و شیعی، به اهمیت و برجستگی نقش زن در قیام عاشورا نبوده است. عاشورا صحنه ای است که در آن، زن در متن قیام قرار دارد. در قیام امام مهدی(عج) نیز چنین است و زنان از جایگاه عظیمی برخوردارند. نقش زن در زمان ظهور، همچون نقش مدعیان امروز و طرفداران حقوق زن نیست که او راتا سر حد یک کالا و وسیله ای برای لذت طلبی تنزل بدهند. ام سلمه، همسر رسول خدا صلی الله علیه و آله به نقل از آن حضرت می گوید: «در آن هنگام [هنگام ظهور]، پناهنده ای در حرم امن الهی پناه می آورد و مردم همانند کبوترانی که از چهار سمت به یک سو هجوم می برند، دور او جمع می شوند. در بین این 313 نفر، زنانی هم هستند. این گروه بر هر ستمگر و ستمگرزاده ای پیروز می شوند».

مشابهت در زمانه

پس از شهادت امام علی علیه السلام و به خلافت رسیدن معاویه در سال 40 هجری، سیاست تهدید و قتل با شدت و قدرت بیشتری اجرا شد. این سیاست وحشیانه معاویه، تا آنجا پیش رفت که همه پرهیزکاران را گرفتار می ساخت. امام حسین علیه السلام زمانه خود را چنین توصیف می کند: «آیا نمی بینید که به حق عمل نمی شود و از باطل خودداری نمی گردد، همانا در شرایطی هستیم که سنت پیامبر صلی الله علیه و آله از بین رفته و بدعت ها زنده شده است». پیش از قیام حضرت مهدی(عج) نیز بر اساس آنچه پیش بینی کرده اند و هم آن گونه که طلیعه اش پیداست، غرور و خودبینی سران جهان را آن چنان فرا می گیرد که جز خود کسی را نمی بینند. زمانه مهدی(عج) و حسین علیه السلام در انحراف فکری، فساد اجتماعی، رواج بی دینی و بدعت در سطح جهانی، مشابه یکدیگر است. در دوران امام حسین علیه السلام با از بین رفتن ارزش دین، حفظ آن کاری مشکل بود؛ چنان که در عصر انتظار و دوران غیبت هم، حفظ دین از مشکل ترین کارهاست.

ضرورت نبرد با باطل

باطن و حقیقت ایمان، پویایی و رویش است و خصلت کفر، ایستایی و عقب ماندگی است. لذا درگیری بین حق وباطل یک ضرورت به نظر می رسد. امام حسین علیه السلام در زمان خلافت معاویه به صلح امام حسن علیه السلام احترام گذاشت و با مرگ معاویه، مقدمات جنگ با یزید را آماده کرد و راضی به سکوت نشد. نبرد امام حسین علیه السلام با یزید و حضرت مهدی(عج) با مستکبران، نبرد حق و باطل است که یکی در محدوده کربلا و دیگری در وسعت کره زمین صورت می گیرد. امام صادق علیه السلام نیز فرموده است: «یاران قائم، شمشیرهای خویش را بر زمین نمی نهند تا اینکه خدای عزوجل راضی شود».

اصلاح گران بزرگ

قرآن یکی از عالی ترین و اساسی ترین هدف های پیامبران خدا را به دنبال درس یکتاپرستی، عدالت اجتماعی در سطح جهانی و اقامه قسط و برابری در اثر تکامل جامعه می داند. امام حسین علیه السلام نیز برای اصلاح در حکومت فاسد قیام کرد و با شکست ظاهری، زمینه مناسبی برای ترقی فکری و رشد عقلی جامعه اسلامی به وجود آورد. حضرت مهدی(عج) نیز فسادها، تباهی ها و ازهم پاشیدگی های عقیدتی را اصلاح می کند و به آبادی جهان همت می گمارد و سلطه و قدرتش سرتاسر شرق و غرب عالم را فرا می گیرد. امام حسین علیه السلام درباره اصلاح، در همه ابعاد آن فرموده است:«تنها برای اصلاح (امور مسلمانان) قیام کردم». در مورد حضرت مهدی(عج) نیز چنین آمده است: «خداوند به وسیله مهدی(عج) این امت را پس از آنکه تباه شده اند، اصلاح می کند».

اهداف مشترک قیام

احیای اسلام و سنت نبوی و سیره علوی، تأمین عدل و حاکم ساختن حق و نیرو بخشیدن به حق پرستان، آگاه ساختن مسلمانان و افشای ماهیت واقعی ستم کاران و تأسیس یک مکتب عالی تربیتی و شخصیت بخشیدن به جامعه، از اهداف قیام حضرت مهدی(عج) شمرده شده است. این اهداف همان اهداف قیام عاشوراست. مهم ترین و شاخص ترین هدف که خلاصه تمام اهداف حضرت مهدی(عج) است، نجات انسان ها از بردگی فکری و برداشتن زنجیرهای اسارت از آنان است. امام باقر علیه السلام در این باره می فرماید:«هنگامی که قائم قیام کند، باطل از بین می رود». هدف امام حسین علیه السلام نیز در زیارت اربعین چنین بیان شده است: «خون خود را تقدیم کرد تا انسان ها را از نادانی و گمراهی رهایی بخشد».

شباهت به امامان معصوم علیهم السلام

امام مهدی(عج) بسیاری از ویژگی ها و صفات پدران پاک خویش را در خود دارد. از جمله صفات جمع شده در وجود حضرت، می توان به این موارد اشاره کرد: آن حضرت علم، زهد و شجاعت را از وجود امیرمؤمنان علیه السلام ، بردباری را از امام حسن علیه السلام ، عبادت را از امام زین العابدین علیه السلام ، شباهت به پیامبر صلی الله علیه و آله را از امام باقر علیه السلام ، کشف علوم و بیان احکام برای مردم را از امام صادق علیه السلام ، تقیه و ترس از دشمنان را از موسی کاظم علیه السلام ، ریاست و مقام ظاهری دنیوی را از امام رضا علیه السلام ، به امامت رسیدن در سنین کودکی را از امام جواد علیه السلام و هیبت را از امام هادی و امام حسن عسکری علیهماالسلام به ارث برده است. او که وارث تمام پیامبران و اولیای الهی است، جامع تمام صفات نیک انسانی و به حقیقت ذخیره خداوند است که خواهد آمد و جهان را با عدالت خود زنده خواهد کرد.

پایگاه اطلاع رسانی حوزه

13. خون خواهی حضرت مهدی (عج) از قاتلان امام حسین علیه السلام

سالار شهیدان به فرزندش امام سجاد علیه السلام فرمود: «سوگند به خدا که خون من از جوشش باز نمی ایستد تا این که خداوند، مهدی را برانگیزد. او به انتقام خون من، از منافقان فاسق و کافر، هفتاد هزار نفر را می کشد» . ⁽³⁷⁾

هروی می گوید: به حضرت رضا علیه السلام عرض کردم: ای فرزند رسول خدا! نظرتان درباره این سخن امام صادق علیه السلام که می فرماید: «هرگاه قائم ما قیام کند، بازماندگان قاتلان امام حسین علیه السلام به کیفر کردار پدرانشان کشته می شوند» چیست؟ حضرت رضا علیه السلام فرمود: «این سخن صحیح است » .

گفتم: پس این آیه قرآن «و لاتزر وازرة وزر اخری » چه معنایی دارد؟ فرمود «آنچه خداوند می فرماید صحیح است; ولی بازماندگان قاتلان امام حسین علیه السلام، به کردار پدرانشان خوشحال اند و به آن افتخار می کنند و هر کس از چیزی خشنود باشد، مانند آن است که آن کار را انجام داده است. اگر مردی در مشرق کشته شود و مرد دیگری در مغرب به کشته شدن او خشنود باشد، نزد خداوند شریک گناه قاتل است. و این که قائم، فرزندان قاتلان امام حسین را هنگام ظهورش نابود می سازد، برای این است که آنان از کردار پدرانشان خشنودند» . ⁽³⁸⁾

14. یاری امام حسین علیه السلام، یاری امام مهدی (عج)

یکی دیگر از جلوه های روشن ارتباط بین این دو اختر تابناک آسمان ولایت و امامت یاری نمودن امام حسین علیه السلام است که در حقیقت این یاری، نصرت امام عصر (عج) می باشد. امام حسین علیه السلام در این زمینه در شب عاشورا به اصحاب خود فرمود:

«... و قد قال جدی رسول الله صلی الله علیه و آله: ولدی حسین یقتل بطف کربلا، غریبا وحیدا عطشانا فریدا. فمن نصره فقد نصرنی و نصر ولده الحجة [ علیه السلام] ...;

همانا جدم رسول خدا [ صلی الله علیه و آله] فرمودند: فرزند من حسین [ علیه السلام] در زمین کربلا، غریب و تنها، عطشان و بی کس، کشته می شود، کسی که او را یاری کند مرا یاری نموده و فرزندش مهدی [ علیه السلام] را یاری نموده است...» . ⁽³⁹⁾

15. فرشتگان یاور امام حسین علیه السلام، یاوران مهدی (عج)

یکی از ویژگی های قیام یوسف زهراء، برخورداری از نصرت الهی به وسیله فرشتگان است. شیخ صدوق (ره) در روایت ریان بن شبیب، از حضرت امام رضا علیه السلام نقل می کند:

«و لقد نزل الی الارض من الملائکة اربعة آلاف لنصره فوجدوه قد قتل فهم عند قبره شعث غبر الی ان یقوم القائم فیکونون من انصاره و شعارهم یا لثارات الحسین; ⁽⁴⁰⁾

به تحقیق چهار هزار فرشته برای نصرت و یاری حسین [ علیه السلام] به زمین فرود آمدند. آنان هنگامی که نازل شدند، دیدند حسین [ علیه السلام] کشته شده است، از این رو، ژولیده و غبارآلود در نزد قبر آن حضرت، اقامت کردند و همچنان هستند تا این که قائم، قیام کند و آنان از یاوران و سپاه آن حضرت خواهند بود و شعارشان یا لثارات الحسین است » .

به راستی، چه ارتباطی میان این دو کوکب درخشان آسمان ولایت - که ملک و ملکوت، عرش و فرش همه از یگانگی آن دو سخن می گویند - وجود دارد. هر کجا حسین علیه السلام است، مهدی (عج) نیز هست و هر کجا مهدی (عج) است، حسین علیه السلام نیز می باشد. ذکر و نام آن یکی، با یاد و نام دیگری قرین و عجین است. از امام زمان (عج) ; سید الشهدا علیه السلام را می طلبند و از سید الشهداء امام زمان را.

16. حضرت مهدی (عج) ویرانگر مساجد چهار گانه

امام عصر (عج) از بین برنده و محو کننده تمام آثار شرک و نفاق است; از این رو عاشقان هر صبح آدینه، زمزمه «این هادم ابنیة الشرک و النفاق » را سر می دهند و منتظرند تا حضرت ظهور کند و کاخ ظلم و ستم، استبداد و بناهای نفاق را نابود سازد. به همین جهت او مساجدی را که به شکرانه کشتن امام حسین علیه السلام بنا شده است، ویران خواهد کرد.

امام محمد باقر علیه السلام درباره این مساجد می فرماید: «در کوفه به دلیل شادی از کشتن، حسین علیه السلام، چهار مسجد ساخته شد: مسجد اشعث، جریر، سماک و شبث بن ربعی » ⁽⁴¹⁾ ابو بصیر می گوید: امام محمد باقر علیه السلام فرمود: «هنگامی که قائم ما قیام کند، چهار مسجد را در کوفه ویران می سازد...» . ⁽⁴²⁾

این مساجد اگر چه هم اکنون موجود نیست; ولی ممکن است بعدها گروهی از روی دشمنی با اهل بیت علیه السلام، آنها را دوباره بسازند. ⁽⁴³⁾

پایگاه اطلاع رسانی حوزه