پس ازحضرت موسى بن جعفر(ع) سالهاى بسیار در سیاه چالهاى هارون به سربرد، چنان مىنماید که امام دیگرى جزامام حسن عسکرى(ع) به این سرنوشت دچارنشد. امام عسکرى(ع) از سال 254 تا 260 سختترین روزهاى زندگىاش را زیر نظر سهخلیفه غاصب (معتز و مهتدى و معتمد) گذراند.
آنان هرگز به زندان بسنده نکردند; بلکه بارها اندیشه پلید از میان بردنحضرت در سر پروراندند و در پرتو قدرت الهى که با خلع از خلافت، قتل و یا دیگرمشکلات روبرو شدند.
1 امام عسکرى و معتز عباسى
معتز عباسى، پس از تصدى خلافت، روش اسلافش را پیشگرفت، امام عسکرى را شدیدا زیر نظر قرار داد، چند بار روانه زندان ساخت و اورا به دست جنایتکارى به نام صالح بنوصیف سپرد.
صالح بنوصیف، که از دشمنان اهل بیتبود، فرصت را غنیمتشمرد، افرادى پستتراز خود را در زندان بر امام گماشت تا در طول شبانهروز حضرت را آزار دهند.
على بنعبدالغفار مىگوید: روزى گروهى از عباسیان و دستهاى از منحرفان [ودشمنان اهل بیت] بر صالح بنوصیف وارد شدند. صالح به آنان گفت: نمىدانم دیگرچه کنم؟ دو تن از شرورترین افرادى که سراغ داشتم، بر او گماشتم; اما چنان درآنها تاثیر نهاد که در مدتى کوتاه اهل عبادت شدند. از آنان پرسیدم: دربارهاش چه مىگویید؟
پاسخ دادند: چه بگوییم در باره کسى که روزها روزه مىدارد و شبها تا بامدادنماز مىگزارد; نه سخن مىگوید و نه به کارى جز عبادت مىپردازد. هرگاه به اونگاه مىکردیم، لرزه بر انداممان مىافتاد و توان تدبیر خویش از کف مىدادیم.
هنگامى که عباسیان این سخن را از صالح بنوصیف شنیدند، در نهایتخوارى ازنزدش بیرون رفتند. (1)
از این گفتگو چنان برمىآید که بداندیشان و دشمنانامام(ع) نزد صالح بنوصیف شتافته بودند تا از او بخواهند عرصه را بر امامتنگتر کند، اما سیماى ملکوتى حضرت چنان جذاب بود، که حتى پستترین افراد رادگرگون مىساخت و به عبادت وا مىداشت.
به گفته برخى از مورخان، معتز امام را به دست على بناوتامش، که از دشمنانسرسخت اهل بیتبود، سپرد.
على به شدت تحت تاثیر واقع و از دوستان صمیمى اهل بیتشد.
شیخ مفید از محمد بناسماعیل علوى چنین نقل مىکند: امام نزد على بناوتامشزندانى گردید و به او، که از دشمنان خشن آل ابىطالب بود، دستور داده شد تابر امام سختبگیرد. مدتى نگذشت که فرزند اوتامش در برابر امام چهره بر زمینسایید; هیبت و عظمت امام چنان بود که نمىتوانستبه حضرت بنگرد. چون امام اززندان بیرون آمد، على بناوتامش سرآمد روشنبینان و نیکگفتارانى شده که حضرترا به بزرگى یاد مىکردند. (2)
فشارهاى سخت و گوناگون بر امام، معتز عباسى راقانع نساخت. او سرانجام به سعید حاجب دستور داد امام را به طرف کوفه برده،در راه به قتل برساند. (3) حضرت به درگاه پروردگار شکایتبرد و معتز را نفرینکرد. سه روز بعد، در اثر دعاى امام عسکرى، معتز به بدترین وضع کشته شد. (4)
اربلى از کتاب الدلایل چنین نقل مىکند: محمد بنعبدالله مىگوید: زمانى که[معتز] به سعید حاجب دستور داد تا امام عسکرى(ع) را به طرف کوفه ببرد،ابوالهیثم به امام نوشت: فدایتشوم در باره شما خبرى به ما رسیده، که ما راسخت نگران کرده است. حضرت در پاسخ نوشت: پس از سه روز گشایش فرا مىرسد. معتزدر روز سوم کشته شد. (5)