2- جود و بخشش سخاوتمندانه:
امیر المومنین (علیه السلام) فرمودند:
سنت الکرام الجود (17)
(سنت و روش انسان‌های کریم جود و بخشش است)
از طرفی حقیقت جود را این‌طور معرفی فرمودند:
الجود من غیر خوف و لا رجاء مکافا حقیقه الجود (18)
(جود و بخشش که از ترس نباشد و به امید مکافات و جزاء هم نباشد حقیقت جود است)
و افضل جود را هم معرفی فرمودند به بذل موجود.
افضل الجود بذل الموجود (19)
(با فضیلت‌ترین جود و بخشش بذل موجود است)
هر چه خداوند متعال در وجود پدر و مادر قرار داده است اگر بدون ترس و امید یعنی
خالصانه حقیقتاً به فرزندشان بذل کردند این سنت کریمان است.
حال ممکن است این موجود که امیر المومنین (علیه السلام) فرمودند
روحیه عفو و گذشت باشد فقط دارایی مالی را در بر نمی‌گیرد چرا که فرمودند:
احسن الجود عفو بعد مقدره (20)
نیکوترین جود عفو بعد از قدرت است.
3-عمل به وعده و تخلف در وعید:
امیرالمؤمنین علی (علیه السلام) می‌فرمایند:
الکریم اذا وعد وفی و اذا توعد عفا (21)
(کریم کسی است که هر گاه وعده می‌دهد وفا می‌کند ولی اگر وعید و بیم داد درگذرد)
و این وعده کریم نسیه نیست بلکه نقد و به سرعت انجام می‌شود که فرمودند:
وعد الکریم نقد و تعجیل (22)
ممکن است بعضی والدین عزیز تصور کنند که اگر عفو کنند دیگر نمی‌توانند در محیط خانه
حکومت و سروری کنند و دیگر فرزندان حرفشان را نمی‌شنوند در حالی که ظفر و پیروزی انسان‌های
کریم با عفو و احسان حاصل می‌شود
همان طور که امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌فرمایند: ظفر الکرام عفو و احسان
(ظفر و پیروزی کریمان عفو و احسان است)
چرا که پدر و مادر باید بر دل‌های فرزندانشان حکومت کنند نه بر بدن‌های آن‌ها و عفو و
احسانمحبت والدین را در دل‌های فرزندان حاکم می‌کند
چنانچه فرمودند بالاحسان تملک القلوب (23) حال اگر شرایط فرزند طوری شد که والدین
ناچار شدند فرزندشان را عقوبت کنند این عقوبت کریم بهتر از عفو لئیم و پست است.
باز حضرت فرمودند: عقوبه الکرام احسن من عفو اللئام (24)
(عقوبت کریمان بهتر و نیکوتر از عفو فرومایگان است)
بسیارند والدینی که عفو می‌کنند ولی عفو از دستشان در می‌رود و فرار می‌کند و بار دیگر
عیبفرزندشان را به رویش می‌آورند و سرزنشش می‌کنند
لذا قرآن کریم تعبیر دقیقی دارد.
نفرموده عفو کنید بلکه می‌فرماید عفو را بگیرید:
خُذِ العَفوو (25)
زیرا انسان اگر کریم نباشد ممکن است الآن عفو کند ولی یک ساعت بعد وقتی شعله‌ی
غضب او فوران کرد دوباره می‌خواهد انتقام بگیرد
لذا پدرانی را دیده‌ایم که بعد از گذشت سال‌ها با اینکه فرزندشان به خاطر خطایش
عذر خواهیکرده باز او را سرزنش می‌کنند.
4:عطای قبل از سؤال:
وقتی از کریم اهل بیت امام مجتبی (علیه السلام) سؤال شد کرم چیست؟
فرمودند: الابتداء بالعطیه قبل المساله و اطعام الطعام فی المحل (26)
(ابتدا به عطا کردن قبل از سؤال و خواهش و اطعام کردن در قحطی)
پس اگر پدر و مادر خواستند با نور چشمشان کریمانه رفتار کرده باشند باید ببینند
چه خواسته و نیازی دارد و قبل از اینکه فرزند به زبان بیاورد برای او برآورده کنند.
پدری می‌داند فرزندش از فلان سریال خوشش می‌آید قبل از اینکه اولادش درخواست کند
کانال راعوض کند و سریال مورد علاقه‌ی فرزندش را بیاورد.
این رفتار کریمانه است. مرحوم حاج سید احمد خمینی (ره) فرمودند: وقتی من می‌رفتم
خدمت امام (پدرم) و یکی از دو کانال تلویزیون برنامه‌ی ورزشی پخش می‌کرد
و امام کانال دیگر را می‌دیدند فوراً «کانالی را که ورزش پخش می‌کرد می‌گرفتند و می‌گفتند
این همبه خاطر تو بنشین و تماشا کن (27)
پس اینکه در دعای ماه رجب می‌خوانیم:(یا من یعطی من لم یسئله)
(ای کسی که عطا می‌کنی به کسی که از او درخواست نکرده است)
به کرامت خدا کریم اشاره دارد
لذا کسانی که به اخلاق الهی متخلق شده‌اند با زیر دستشان کریمانه رفتار می‌کنند و
خدای رئوف هم در دنیا و هم در آخرت با آن‌ها کریمانه رفتار خواهد کرد
چون جزای خدا موافق عمل ماست: جَزاءً وِفاقاً (28)
چنانچه از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) روایت است که می‌فرمایند:
یوتی بالرجل من امتی یوم القیامه و ما له من حسنه ترجی له الجنه فیقول الرب تعالی:
ادخلوه الجنه فانه کان یرحم عیاله (29)
(مردی از امت مرا روز قیامت می‌آورند و حسنه ای ندارد که برای او امید بهشت باشد
پس پروردگار عالم می‌فرماید او را داخل بهشت گردانید زیرا
او پیوسته به زن و بچه‌اش رحم می‌کرد)
و دلی مهربان داشت».
5- نرم خویی:
یکی دیگر از رفتار های کریمانه ما با میوه های دلمان و فرزندان
عزیزمان لین و نرم خو بودن است.
انسان‌های کریم نرم خو هستند همان طور که مولی‌الموحدین علی بن ابی طالب (علیه السلام)
می‌فرمایند: من الکرم لین الشیم (از کرامت، خلق نرم و لین است)
حال به رفتار کریمانه‌ی پدرمرحوم ملاصدرای شیرازی با فرزندش توجه فرمایید:
«صدر المتالهین شیرازی فیلسوف بی نظیر که انقلابی عظیم در فلسفه به وجود آورد و در این
زمینه علمی‌ترین کتاب‌ها را نوشت فرزند ثروتمندی در شهر شیراز بود.
پدرش در شغل عتیقه فروشی مشغول بود و علاقه‌ی شدیدی داشت که فرزندش همپای خودش در
شغل خرید و فروش لوءلوء و مرجان وارد شود.
مدتی نزد پدر بود و پس از یکی دو سال به شیراز برگشت.
به پدر خود همراه با احترامی خاص پیشنهاد ترک شغل و حضور در حوزه‌ی علمیه‌ی شیراز را داد.
پدر با کرامت به فرزندش گفت آنچه را به مصلحت خود میدانی در پذیرفتنش حاضرم.
به مدرسه آمد، ثروت و تجارت را رها کرد، از خانه و لذت مادی و خوشی چشم پوشید و چیزی نگذشت
که در سایه‌ی گذشت و محبت پدر در سنین جوانی دانشمندی به نام شد.
در حوزه‌ی شیراز فردی را نیافت که وی را از نظر علمی تغذیه کند.
از پدر اجازه‌ی سفر به اصفهان گرفت.
بلا فاصله مورد قبول واقع شد.
به اصفهان آمد و به درس شیخ بهایی، میرفندرسکی و میر داماد رفت و پس از مدتی صدر المتالهین
شدآری اخلاق پدر و نرم خویی سرپرست خانواده و فهم و بینش او، وی را از شاگردی در مغازه‌ی
عتیقه فروشی به استادی فلسفه رساند.» (30)
به راستی که یک پدر با کرامت، یک پدر دلسوز و آگاه چه محصول شیرینی تحویل جهان بشریت
و علم و دانش می‌دهد و به لطف خدا مرحوم ملا صدرا به جایی رسید که فهمید هر چه علم و معرفت است
در تمسک به قرآن و عترت است.
6- خوش اخلاقی:
طبق روایتی نورانی از صادق آل محمد (صلی الله علیه و آله و سلم)
سه چیز است که دلالت بر کرم هر شخص می‌کند:
ثلاثه تدل علی کرم المرء: حسن الخلق و کظم الغیض و غض الطرف (31)
حسن خلق و خوش اخلاقی و فرو خوردن خشم و فرو هشتن چشم.
سوء خلق و بد اخلاقی هر پدر و مادری مانع بزرگ رفتار کریمانه با فرزندانشان محسوب می‌شود.
اول باید بدانیم تفسیر حسن خلق چیست؟
روایتی نورانی از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) حسن خلق را معرفی می‌کند که فرمودند:
(32)
(مردی محضر رسول اکرم) صلی الله علیه و آله و سلم حاضر شد.
از مقابل آمد سؤال کرد یا رسول الله دین چیست؟
حضرت فرمودند حسن خلق.
از راست و چپ آمد و برای مرتبه‌ی دوم و سوم همان جواب را شنید و رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم)
دین را حسن خلق و خوش اخلاقی معرفی فرمودند. برای مرتبه‌ی چهارم از پشت سر آمد و سؤال کرد دین چیست؟
حضرت توجهی به او کردند و فرمودند آیا نمی‌فهمی؟ دین یعنی اینکه غضب نکنی و خشم نگیری
رسول اکرم در جمله‌ی آخر خوش اخلاقی را معرفی فرمودند به اینکه غضب نکنی و خشم نگیری.
خشم و غضب یعنی سوء خلق، آتشی است که اگر در خانه ای برپا شود آن خانه جهنم می‌شود و اگر والدین سوء خلق
داشته باشند فرزندان از آن‌ها ملول و دلتنگ می‌شوند که مولی‌الموحدین امیرالمؤمنین (علیه السلام) فرمودند:
من ساء خلقه مله اهله (33) (هر کس سوء خلق داشته باشد اهل و خانواده‌اش از او ملول و دلتنگ می‌شوند)
رازق هستی رزق انسان خوش اخلاق را زیاد می‌کند و باعث می‌شود با خانواده و رفیقان بتواند انس بگیرد که
باز حضرت می‌فرمایند: حسن الخلق یدر الارزاق و یونس الرفاق (34) (حسن خلق رزقهای مختلف را ریزش می‌دهد
و میان دوستان انس و الفت پدید می‌آورد)
پدر و مادری که زود عصبانی می‌شوند نمی‌توانند با فرزندانشان مأنوس شوند و فرزندان
از آن‌ها فاصله می‌گیرند. حسن خلق نهال دوستی و محبت را در دل‌ها ثابت می‌کند که
رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
حسن الخلق یثبت المود (35) و اشکالی ندارد اگر ما در خودمان بد خلقی و سوء خلق
دیدیم به همسر و فرزندمانبگوییم که در گوشمان اذان بگویند چرا که امیر المومنین (علیه السلام) می‌فرمایند:من ساء خلقه فاذنوا فی اذنه (36)
(هر کس سوء خلق دارد پس در گوشش اذان بگویید)
ممکن است پدر و مادری اعمال و رفتار خوبی با فرزندانشان داشته باشند و از روابط صحیح و عاطفی مقبولی
برخوردار باشند اما اگر سوء خلق داشته باشند اعمالشان را فاسد می‌کند و از بین می‌برد که
حضرت صادق (علیه السلام) طبق روایتی می‌فرمایند:
ان سوء الخلق لیفسد العمل کما یفسد الخل العسل (37)
(همانا بد اخلاقی و سوء خلق عمل را فاسد می‌کند همان طور که سرکه عسل را فاسد می‌کند)
کسی که سوء خلق دارد در دنیا و آخرت در عذاب است و دیگران را هم در آتش غضب خود می‌سوزاند.
لذا برای رفع سوء خلق و بد اخلاقی می توان به این امور متوسل شد:
1- زیاد صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد (صلوات الله علیهم اجمعین).
2- با وضو بودن.
3- زیارت قبور اهل بیت (علیهم السلام) و امام زادگان مخصوصاً زیارت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام)
پدر و مادر می‌توانند هر روز مبلغی به فرزندشان بدهند که به جهت زیارت امام حسین (علیه السلام)
پس انداز کند و هر روز دل عزیزشان به مبداء و منشاء خیرات متصل شود و شوق زیارت حضرت هر روز دلش
را جلا دهد و نورانی کند.
4- سجده بر تربت امام حسین (علیه السلام) اخلاق را عوض می‌کند مخصوصاً سجده طولانی.
5- اذان گفتن در گوش آدم بد اخلاق.
6- دعا و توسل مثل دعای حضرت سید الساجدین زین العابدین (علیه السلام) :
الهم انی اعوذ بک من ... سولة الغضب (38) (خدایا به تو پناه می‌برم از ...تند شدن آتش غضب).
خلاصه این که نور ولایت و محبت چهارده نور مطهر (صلوات الله علیهم اجمعین) هر نار
و آتشیرا خاموش می‌کند.
قصه سعد بن معاذ:
سعد از اصحاب با وفای رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و شیعه‌ی امیر المومنین (علیه السلام) بود
وقتی سعد از دنیا رفت، رسول اکرم با نوک پنجه های مبارک در تشییع او حرکت می‌کردند
(از ازدحام ملائکه) و فرمودند هفتاد هزار ملک به همراه جبرئیل آمده‌اند برای مشایعت جنازه سعد.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) از جبرئیل سؤال کردند که به خاطر چه چیزی شما گروه ملائکه آمده‌اید؟
عرض کرد چون او در همه حالت سوره قل هو الله احد را قرائت می‌کرد.
وقتی رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) او را در قبر قرار دادند مادرش خطاب به او گفت
بهشت گوارای تو باد خوشا به حالت. پیامبر فرمودند: قد اصابته ضمه (قبر او را فشار داد).
وقتی از علت آن سؤال شد فرمودند: انه کان فی خلقه مع اهله سوء (39)
(گاهی با خانواده‌اش بد خلقی می‌کرد)
ملائکه آمدند، چون فَمَن یَعمَل مِثقالَ ذَرَهٍ خَیرًا یَرَهُ و قبر فشارش داد چون وَمَن یَعمَل مِثقالَ ذَرَّهٍ شَرًّا یَرَهُ